Ο θυμός, ως βασικό συναίσθημα, συνιστά και μια ισχυρή δύναμη για αλλαγή.
Το άτομο που θυμώνει ενεργοποιείται, ωθείται να αναλάβει δράση, να βρει μια λύση σε ό, τι το δυσκολεύει. Ο θυμός εμφανίζεται συνήθως κατά τον 5ο-6ο μήνα, ενώ προς το τέλος του 1ου έτους μετατρέπεται σε επιθετική συμπεριφορά, αρχικά προς τον εαυτό και μετέπειτα προς τους άλλους (γονείς, συνομηλίκους).
Χαρακτηριστικές είναι οι «εκρήξεις οργής» των βρεφών, που θορυβούν έντονα τους γονείς. Σιγά-σιγά ο θυμός στρέφεται προς τον άλλο. Το άτομο που θυμώνει θέλει να προσεγγίσει το άλλο άτομο για να το βλάψει, να του προκαλέσει τραύμα.
Η εκδήλωση της επιθετικής συμπεριφοράς
Η επιθετική συμπεριφορά εκδηλώνεται συνήθως σωματικά ή/και λεκτικά. Στα πιο μικρά παιδιά, η επιθετικότητα είναι συντελεστικής μορφής, ενώ στα μεγαλύτερα, αφορά στις σχέσεις τους με τα άλλα παιδιά, για αυτό και έχει ονομαστεί «επιθετικότητα σχέσεων» ή «διαπροσωπική επιθετικότητα» (Werner & Crick, 2004). Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, η επιθετική συμπεριφορά είναι πρωτίστως επίκτητη και δημιουργείται μέσα από την παρατήρηση και τη μίμηση προτύπων (Bandura, 1973).
Αναμφίβολα, ο γονιός αποτελεί σημαντικό – αν όχι το πιο σημαντικό – πρότυπο στη ζωή του παιδιού, καθώς με τη συμπεριφορά του μπορεί να ενισχύσει ή να συντελέσει στη δημιουργία επιθετικής συμπεριφοράς. Σύμφωνα με την Baumrind (1989), τα παιδιά ανεκτικών γονέων είναι πολύ πιθανό να εκδηλώσουν επιθετική συμπεριφορά, εφόσον η ελλιπής οριοθέτηση συσχετίζεται σημαντικά με ανεπαρκείς κοινωνικές δεξιότητες.
Από την άλλη πλευρά, οι γονείς μπορεί να ενισχύσουν ή/και να επιβραβεύσουν την επιθετική συμπεριφορά των παιδιών τους, αν ερμηνεύουν λανθασμένα την έννοια της διεκδικητικότητας και τη συγχέουν με εκείνη της επιθετικότητας. Συχνά οι γονείς συγχέουν την επιθετική με τη διεκδικητική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να εκπέμπουν διφορούμενα μηνύματα προς τα παιδιά τους, τόσο λεκτικά, όσο και μη λεκτικά. Ενώ θεωρούν ότι εκπαιδεύουν τα παιδιά στη διεκδικητική συμπεριφορά, τα εκπαιδεύουν στην επιθετικότητα (Παππά, 2006, 2013).
Με αφορμή την «Ημέρα κατά της επιθετικότητας εναντίον των παιδιών», που έχει οριστεί η 4η Ιουνίου, είναι σημαντικό να προβληματιστούμε ως προς τις έννοιες της επιθετικής και της διεκδικητικής συμπεριφοράς. Είναι αυτονόητο ότι κάθε μορφή επιθετικής συμπεριφοράς εναντίον των παιδιών (σωματική, λεκτική, συναισθηματική) είναι κατακριτέα. Ωστόσο, μήπως οι ίδιοι οι γονείς αποτελούν κάποιες φορές αρνητικά πρότυπα για τα παιδιά τους, είτε αναπαράγοντας οι ίδιοι, ή ενισχύοντας – εσκεμμένα ή όχι – τέτοιου είδους συμπεριφορές;
Το ζητούμενο είναι να εκπαιδευτούν τα παιδιά στη διεκδικητική και όχι στην επιθετική συμπεριφορά. Είναι σημαντικό να καταδικάζουμε την επιθετική εξίσου με την παθητική συμπεριφορά. Η επιθετική συμπεριφορά είναι συνήθως καταστροφική. Ο θυμός μπορεί να εκφραστεί παραγωγικά μέσα από τη διεκδικητική συμπεριφορά και ευθύνη όλων των ενηλίκων είναι να εισάγουν τα παιδιά σε δεξιότητες διεκδικητικής συμπεριφοράς.
Διεκδικητική συμπεριφορά είναι η ικανότητα ενός ατόμου να εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του με ειλικρίνεια, ευθύτητα, ευγένεια και σεβασμό, χωρίς να παραγνωρίζει τα δικαιώματα των άλλων. Η εκπαίδευση στη διεκδικητικότητα συνδέεται άρρηκτα με την εκπαίδευση στη συναισθηματική νοημοσύνη.
Οι γονείς που εκπονούν τη συναισθηματική αγωγή:
α) προσπαθούν να αποκτήσουν επίγνωση των συναισθημάτων του παιδιού
β) Αντιμετωπίζουν τα αρνητικά συναισθήματα ως ευκαιρία για επικοινωνία και τα αναγνωρίζουν
γ) Ακούν, αφουγκράζονται και παρατηρούν το παιδί/τα παιδιά τους, επικυρώνοντας το συναίσθημά του/τους
δ) Βοηθούν το παιδί να βρίσκει τις λέξεις για να εκφράσει τα συναισθήματά του
ε) Θέτουν όρια όταν «διδάσκουν» την επίλυση προβλημάτων (Gottman, 2004, Παππά, 2013).
Τέλος, προσπαθούν να εκπαιδεύσουν – εκτός από τα παιδιά – τους εαυτούς τους, εκφράζοντας, κατανοώντας και διαχειριζόμενοι με εποικοδομητικό τρόπο τα δικά τους συναισθήματα. Με αυτό τον τρόπο οδηγούν στο συναισθηματικό αλφαβητισμό όχι μόνο τα παιδιά τους, αλλά και τους ίδιους (Στάινερ, 2006, Παππά, 2013).
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα:
Η Βασιλική Παππά είναι Συμβουλευτική Ψυχολόγος, MSc, PhD, Πρόεδρος και επιστημονικά υπεύθυνη του Πανελληνίου Συνδέσμου Σχολών Γονέων. Έχει διδάξει Ψυχολογία σε Τμήματα Προσχολικής Αγωγής & Κοινωνικής Εργασίας, Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ., καθώς και σε Μεταπτυχιακά Προγράμματα.
Έχει εκδόσει τα Βιβλία: «Επάγγελμα Γονέας» (Καστανιώτης, 2006), «Γονείς, παιδιά και ΜΜΕ» (Καστανιώτης, 2008), «Η λογική των συναισθημάτων» (Οκτώ, 2013), «Ρινόκερος και ελέφαντας» (Οκτώ, 2014), «Γονείς σε Κρίση» (Οκτώ, 2015, υπό έκδοση). www.sxolesgonewn.gr
Βιβλιογραφία
Bandura, A. (1973). Aggression: A social learning analysis. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Baumrind, D. (1989). Rearing Competent Children. Στο: W. Damon (Ed.), Child Development Today and Tomorrow (pp. 349-378). San Francisco: Jossey-Bass.
Gottman, J. (2004). What am I feeling? Seattle Washington: Parenting Press, Inc.
Παππά, Β. (2006). Επάγγελμα Γονέας. Ψυχολογικοί Τύποι Γονέων και Συμπεριφορά Παιδιών και Εφήβων. Αθήνα: Καστανιώτης.
Παππά, Β. (2013). Η Λογική των Συναισθημάτων. Συναισθηματική Ανάπτυξη και Συναισθηματική Νοημοσύνη. Αθήνα: Οκτώ.
Στάινερ, Κ. (2006). Συναισθηματική Νοημοσύνη με Καρδιά (Μτφρ.: Β. Παππά). Αθήνα: Καστανιώτης.
Werner, N. E. & Cric, N. B. (2004). Maladaptive peer relationships and the development of relational and physical aggression during middle childhood. Social Development, 13(4), 495-514.
Πηγή: www.psychologynow.gr