Η γονική αποξένωση είναι μια μορφή παιδικής κακοποίησης που πρόσφατα ξεκινήσαμε να αναγνωρίζουμε.
Αγγελική Τσαγκαράκη
Η γονική αποξένωση είναι μια μορφή παιδικής κακοποίησης που πρόσφατα ξεκινήσαμε να αναγνωρίζουμε. Η γονική αποξένωση, συντελείται όταν ένα παιδί ταυτίζεται με τον έναν γονέα και απορρίπτει τον άλλον, λόγω πολυπαραγοντικών αιτιών. Σύμφωνα με το Parental Alienation Study Group, τουλάχιστον 4 εκατομμύρια παιδιά είναι «μέτρια έως σοβαρά» αποξενωμένα από έναν γονέα.
Ποιες είναι όμως οι επιπτώσεις της γονικής αποξένωσης στα παιδιά; Αυτό ήταν το ερώτημα μίας μελέτης που διεξήχθη από τις ψυχολόγους Bentley και Matthewson στο Πανεπιστήμιο της Τασμανίας. Στην έρευνα συμμετείχαν ενήλικες που είχαν ιστορικό γονικής αποξένωσης. Μέσα από την έρευνα αποκαλύφθηκε το εύρος και το βάθος των επιπτώσεων της αποξένωσης, από την παιδική ηλικία μέχρι την ενηλικίωση. Μία επιλεκτική επισκόπηση των ευρημάτων της μελέτης παρέχεται παρακάτω.
Αποξενωτική Συμπεριφορά και Επιπτώσεις
Τα ενήλικα πλέον «παιδιά» ανέφεραν ένα πλήθος αποξενωτικών συμπεριφορών που έβλαψαν τη σχέση τους με τον γονέα και την δική τους ευημερία. Πιο συγκεκριμένα:
• Κατάχρηση και Έλεγχος. Οι συμμετέχοντες συχνά υφίσταντο συναισθηματική και σωματική κακοποίηση από τον αποξενωμένο γονέα. Για παράδειγμα, ένιωθαν φόβο ή ενοχή όταν δεν συμμορφώνονταν με την άποψη που είχε ο αποξενωμένος γονέα για τον άλλο γονέα.
• Απαξίωση του γονέα σε σημείο που έβλαπτε τον δεσμό του παιδιού μαζί του.
• «Πρόωρη Ενηλικίωση» – κατά την οποία ο γονέας που παρέμενε μαζί τους, αποκάλυπτε ακατάλληλες πληροφορίες για τον αποξενωμένο γονέα και αναζητούσε από το παιδί υποστήριξη (να διαλέξει πλευρά) κατά την διάρκεια διαφωνιών για την επιμέλεια.
• Διατάραξη της σχέσης του «ενήλικου παιδιού» με τον αποξενωμένο γονέα. Ο δεσμός μεταξύ του παιδιού και του γονέα υπέστη ζημιά. Μερικοί μετακόμισαν σε διαφορετικές πόλεις ή στο εξωτερικό, κάνοντας δύσκολη τη σχέση ή ακόμα και την επικοινωνία με τον γονέα.Σε άλλους είπαν ότι ο γονέας δεν τους αγαπούσε.
• Αντιλήψεις για τα χαρακτηριστικά του αποξενωμένου γονέα, συμπεριλαμβανομένης της εγωιστικής και επικριτικής συμπεριφοράς, της έλλειψης ενσυναίσθησης και της αντίληψης για το πώς η συμπεριφορά του επηρεάζει τους άλλους – ακόμα και όταν έρχεται αντιμέτωπος/η με το παιδί του.
• Παραμέληση. Οι βασικές ανάγκες και το αίσθημα ασφάλειας, αγνοήθηκαν.
• Η εμπειρία του αποξενωμένου «ενήλικου παιδιού» αποσιωπάται. Οι συμμετέχοντες απώθησαν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις τους, ιδιαίτερα σχετικά με τον αποξενωμένο γονέα.
Ψυχική υγεία
Οι συμμετέχοντες ανέφεραν προβλήματα ψυχικής υγείας, τόσο ως παιδιά όσο και ως ενήλικες:
• Δυσκολίες Ψυχικής Υγείας. Όλοι οι συμμετέχοντες αντιμετώπισαν προβλήματα ψυχικής υγείας, που κυμαίνονταν από το άγχος και το μετατραυματικό στρες έως και τον αυτοκτονικό ιδεασμό, σε ορισμένες περιπτώσεις.
• Αυτοεκτίμηση. Ανέφεραν ότι είχαν χαμηλή αυτοεκτίμηση και χαμηλή εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και τις ικανότητές τους.
• Χρήση ουσιών. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι έκαναν χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών, από νεαρή ηλικία, νομίζοντας πως έτσι θα αντιμετώπιζαν την κατάσταση που βίωναν.
Δυσκολίες στις Σχέσεις
Οι συμμετέχοντες περιέγραψαν ότι είχαν δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Πιο συγκεκριμένα:
• Δυσκολία σχέσης με συνομηλίκους. Ένιωθαν διαφορετικοί και ανίκανοι να εμπιστευτούν το βίωμα και το συναίσθημά τους σχετικά με την γονική αποξένωση σε άλλα παιδιά.
• Φόβος Απώλειας. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες εξέφρασαν φόβους ότι θα εγκαταλειφθούν μέσα στη σχέση, με αποτέλεσμα να αποφεύγουν τις συγκρούσεις στις σχέσεις ή ακόμα και την ίδια την σύναψη σχέσης.
• Έλλειψη Εμπιστοσύνης. Δυσκολεύονταν να πιστέψουν ότι κάποιος θα τους υποστήριζε ή θα τους κατανοούσε, και έτσι έκρυβαν τις δυσκολίες τους από τους άλλους.
• Δυσλειτουργικές Σχέσεις. Τα «ενήλικα παιδιά» συχνά επέλεγαν συντρόφους που έμοιαζαν στον αδιάφορο αποξενωμένο γονέα τους, σε μία απέλπιδα προσπάθεια να νιώσουν ότι τους αγαπούν. Άλλοι παρέμεναν σε προβληματικές σχέσεις με κάθε κόστος, προκειμένου να αποφύγουν την διαδικασία του αποχωρισμού.
• Αγώνας Διατήρησης Υγιών Σχέσεων. Οι συμμετέχοντες θεώρησαν ότι η έλλειψη θετικών προτύπων, τα προβλήματα ψυχικής υγείας και οι κακές δεξιότητές τους, έκαναν κάθε σχέση τους να μοιάζει με μία δύσκολη πρόκληση, στην οποία έπρεπε συνεχώς να αποδεικνύουν κάτι.
Μάθηση και Ανάπτυξη
Οι συμμετέχοντες πίστευαν ότι η αποξένωση περιόριζε την ανάπτυξη και την ικανότητά τους να μάθουν. Προέκυψαν τα εξής ζητήματα:
• Αναζήτηση «Ταυτότητας». Όταν τους είπαν ότι ο αποξενωμένος γονέας ήταν «κακός», τα παιδιά ανησυχούσαν μηνός έχουν κάποια κοινά στοιχεία με τον αποξενωμένο γονέα, με αποτέλεσμα να νιώθουν ντροπή και ενοχή για αυτό.
• Εκπαίδευση και Απασχόληση. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες δυσκολεύτηκαν να μάθουν και να μπορέσουν να αποδώσουν στο σχολείο, κάτι που επηρέασε την πορεία της ζωής τους. Ένιωθαν ότι δυσκολεύονται να εκπληρώσουν τους ακαδημαϊκούς τους στόχους, επειδή η «σκιά» των αναγκών του αποξενωμένου γονέα ήταν πάνω από τις δικές τους.
Θλίψη και Απώλεια
Προέκυψε μία διάχυτη αίσθηση θλίψης και απώλειας, η οποία ήταν συνδεδεμένη με την εμπειρία της αποξένωσής τους. Πιο συγκεκριμένα:
• Θυμός και Συναισθηματικός Πόνος – σε μεγάλο βαθμό για την «αδικία» και το «χάος» που δημιούργησαν οι γονείς τους.
• Συναίσθημα Απώλειας της παιδικής ηλικίας, συμπεριλαμβανομένης της εκμάθησης βασικών δεξιοτήτων και μίας πρόωρης απώλειας αθωότητας.
• Ενοχή. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες ένιωσαν ότι ο αποξενωμένος γονέας τους δημιουργούσε ενοχές. Ένιωθαν επίσης ένοχοι για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν τον άλλο γονέα, με τον οποίο έμεναν μαζί (συνήθως ο γονέας που μεγάλωνε το παιδί ήταν εκείνος που είχε να αντιμετωπίσει την οργή και τα ζητήματα που ανέκυπταν από την φυγή του αποξενωμένου γονέα).
• Θλίψη για την απώλεια της σχέσης με τον αποξενωμένο γονέα.
• Απογοήτευση από τη σχέση τους με τον αποξενωμένο γονέα. Ορισμένοι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ο γονέας είχε προχωρήσει με μία νέα σχέση ή οικογένεια, τους εγκατέλειψε και δεν έδειχνε ενδιαφέρον για εκείνους.
Αποσύνδεση και Δυσλειτουργία
• Αποσύνδεση. Οι συμμετέχοντες αισθάνθηκαν ότι είχαν μη φυσιολογική οικογενειακή ζωή, με απομονωμένη παιδική ηλικία και περιορισμένη ή ακανόνιστη επαφή με την ευρύτερη οικογένεια. Κάποιοι είχαν διακόψει την επαφή με τον αποξενωμένο γονέα.
• Διαγενεαλογικό Τραύμα. Οι συμμετέχοντες παρατήρησαν ότι οι γονείς τους είχαν δυσλειτουργικές σχέσεις με τους δικούς τους γονείς αντίστοιχα, και ότι η δυσλειτουργική συμπεριφορά μεταφερόταν από γενιά σε γενιά.
Αντιμετώπιση και Θεραπεία
Πως αντιμετώπισαν την γονική αποξένωση:
• Διαχείριση και Ανθεκτικότητα. Ενώ πολλοί συμμετέχοντες τα κατάφεραν μόνοι τους, άλλοι στηρίχτηκαν στον αποξενωμένο γονέα. Κάποιοι ανέπτυξαν δεσμό με ένα άτομο που τους φρόντιζε και τους προστάτευε. Έτσι κατάφεραν να δημιουργήσουν σταθερές και ουσιαστικές σχέσεις.
• Προσπάθειες Επανένωσης. Πολλοί συμμετέχοντες προσπάθησαν να επανενωθούν με τον αποξενωμένο γονέα. Για κάποιους, αυτό ήταν θεραπευτικό, ενώ άλλοι ήταν αμφιθυμικοί σχετικά με την επανασύνδεση.
• Θεραπευτική Διαδικασία. Οι συμμετέχοντες προσπάθησαν να κατανοήσουν το παρελθόν τους, με κάποιους να αναζητούν ψυχοθεραπεία. Μερικοί διαπίστωσαν ότι ο προσδιορισμός της εμπειρίας τους ως γονικής αποξένωσης ήταν από μόνος του θεραπευτικός:
«Όταν μεγάλωσα, αποφάσισα να πάω σε έναν θεραπευτή και αυτό άρχισε να βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Αρχίζεις να συνειδητοποιείς ότι έχεις υποστεί ένα είδος κακοποίησης που χρειάζεται να αντιμετωπίσεις».
• Συνειδητοποίηση Γονικής Αποξένωσης. Οι συμμετέχοντες θεώρησαν ότι ήταν σημαντικό να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση σχετικά με τη γονική αποξένωση και αναζήτησαν τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να ωφεληθούν και άλλοι άνθρωποι από αυτή την παρέμβαση.
Βιβλιογραφία:
Caitlin Bentley & Mandy Matthewson (2020): The Not-Forgotten Child: Alienated Adult
Children’s Experience of Parental Alienation, The American Journal of Family Therapy, DOI: 10.1080/01926187.2020.1775531.
Mehta Vinita, Paleo Love: How Our Stone Age Genes Complicate Modern Relationships (2015). Taylor Trade Publishing.