Σύμφωνα με μελέτη της UNESCO του 2012 κάθε ώρα διδακτικού έργου ενός εκπαιδευτικού αντιστοιχεί σε 4 ώρες εργασίας γραφείου.
Αυτό συμβαίνει διότι η δυσκολία μίας εργασίας καθορίζεται κατά βάση από το πλήθος και τη δυσκολία των αποφάσεων που καλείται να λάβει ο εργαζόμενος κατά τη διάρκειά της. Ο εκπαιδευτικός λοιπόν καλείται να παίρνει συνεχώς πολύ γρήγορες αποφάσεις και να αναπροσαρμόζει την πορεία του μαθήματος σε νέα πάντα δεδομένα, πλέοντας τις περισσότερες φορές σε αχαρτογράφητα νερά. Βιώνει λοιπόν συνεχώς κατά τη διάρκεια του μαθήματος διλημματικές καταστάσεις, εσωτερικές συγκρούσεις, αντιφάσεις ,ματαιώσεις και καλείται να αξιολογήσει και να μοιράσει σε ζωντανό χρόνο την φροντίδα του για δεκάδες μικρούς ανθρώπους. Δεν είναι εύκολη δουλειά να είσαι εκπαιδευτικός και δεν ταιριάζει σε όλους τους ανθρώπους. Όμως οι χαρές μπορεί να είναι τόσο δυνατές που όποιος γλυκαθεί δεν την αλλάζει με τίποτα.
Παρακάτω παραθέτω μόνο μερικά από τα εκατοντάδες παραδείγματα τέτοιων διλημμάτων. Μην σας ξεγελάσει ο ανάλαφρος τρόπος περιγραφής. Η αλήθεια είναι ότι όντως εκ των υστέρων πολλά από αυτά αποκτούν μια ελαφρότητα. Την ώρα όμως που βιώνονται είναι ιδιαίτερα βασανιστικά και στρεσογόνα για τους εκπαιδευτικούς. Και συμβαίνουν όλη την ώρα, πιστέψτε με.
Σκηνές μέσα από την τάξη. Παραδείγματα εκπαιδευτικών διλημμάτων
– Σήμερα θα τους κάνω πολύ ψαγμένο μάθημα. Ξεκινάω με ύφος μυστηριώδες να τους λέω διάφορα συναρπαστικά φυσικά φαινόμενα που συμβαίνουν στον κόσμο. Παγωμάρα. Έχω χάσει το κοινό μου. Τώρα θα σας φτιάξω εγώ. «Ξέρετε παιδιά αυτά που λέω είναι θέματα και για το διαγώνισμα». Ξαφνικά οι κόρες διαστέλλονται, οι προσοχές συγκεντρώνονται, οι στάθμες του μελανιού στα στυλό κατεβαίνουν, τα μολύβια ξύνονται. Νίκησα χάνοντας.
– Χθες σκέφτηκα να πω ένα αστείο να φτιάξω ψυχολογικό κλίμα αλλά το μετάνιωσα. Μετά θέλανε και άλλο και άλλο και δεν είχανε μυαλό για μάθημα. Τελικά εγώ απέκτησα το ψυχολογικό. Όσο για το κλήμα ήτανε που ήτανε στραβό το έφαγε και ο δάσκαλος (γάιδαρος).
– Μικρού του ξεφεύγει κακιά λέξη την ώρα του μαθήματος. Εγώ κάνω ότι δεν άκουσα .Θα του τα ψάλω στο διάλλειμα. Μαθήτρια μου ζητάει το λόγο γιατί δεν τον τιμώρησα. Και άλλοι μαθητές συμφωνούν μαζί της. Το κοινό απαιτεί παραδειγματική τιμωρία. Πρέπει να διαλέξω ποιος από τους δυο θα πάει στο γραφείο. Ο μικρός με τη κακιά λέξη ή εγώ; Προσοχή! Η σκέψη μου για ‘μικρά σπιουνάκια ’ δεν πρέπει με τίποτα να συναντήσει τη γλώσσα μου.
– Αν ασχοληθώ με τους αδύναμους μαθητές εξατομικευμένα, οι πιο καλοί μαθητές βαριούνται.Αν ασχοληθώ με τους καλούς μαθητές οι αδύναμοι δεν καταλαβαίνουν τίποτα.
– Κάνω ερώτηση σε μικρό. Αυτός με κοιτάει σαν να του είπα κάτι στα κινέζικα. Ανασκευάζω την ερώτηση. Τα ίδια – με κοιτάει. «Πόση ώρα να τον περιμένω πριν πάω στον επόμενο; Και έχω ήδη πολλά σηκωμένα χέρια, πολλά κύριε-κύριε συνοδευόμενα με εκείνο το παρακλητικό ύφος που με πιέζουν αφόρητα». «Ο επόμενος!!.»
– Κάνω ερώτηση σε όλη την τάξη. Βουβαμάρα. Κάνω την ίδια ερώτηση ξανά και ξανά αλλά με άλλη διατύπωση. Μούγκα. Τους την κάνω φραγκοδίφραγκα. Σχεδόν τους λέω την απάντηση. Τικ τακ ,τικ τακ ο χρόνος κυλά. «Δεν γίνεται θα τους πω την απάντηση, να προλάβω να παραδώσω όλο το μάθημα και ας λένε οι παιδαγωγοί ότι θέλουν».
– Μικρός πίσω θρανίου δεν σταματά με τίποτα να κάνει φασαρία. Μου έχει διαλύσει το μάθημα. Έχω δοκιμάσει όλους τους τρόπους. Από Μητέρας Τερέζας μέχρι Ηρώδη. Τίποτα. «Μόνη λύση η ωριαία αποβολή ή μήπως να εκμεταλλευτώ αυτή του την συμπεριφορά και να την κάνω μέρος του μαθήματος ώστε όλοι να μάθουμε κάτι (ο ίδιος, εγώ αλλά και οι υπόλοιποι μαθητές); Αλλιώς είναι σαν το ΄πονάει κεφάλι κόβει κεφάλι΄». Ακούω τον εαυτό μου να λέει: «Γιώργο ,πήγαινε έξω τώρα!!!». Το χαρούμενο ύφος που προσπαθεί να κρύψει ο Γιώργος βγαίνοντας με κάνω να νιώθω ότι μάλλον εγώ ήμουν αυτός που μόλις αποβλήθηκε.
– Τι είναι προτιμότερο: 7η ώρα μάθημα Παρασκευή ή 1η ώρα μάθημα Δευτέρας; Η απόλυτη διλημματική κατάσταση.
– Μικρός μου ζητάει να πάει για νερό. Του λέω όχι. Συνεχίζει, παρακαλάει, με απειλεί ότι δεν μπορεί άλλο. Έχω καταλάβει ότι δεν θα σταματήσει αν δεν περάσει το δικό του. «Πήγαινε !!!»
– Ομοίως μικρός μου ζητάει κάθε ώρα να πάει τουαλέτα. Τι διάολο έχει, συχνοουρία ή προστάτη, από αυτή την ηλικία; Του λέω όχι. Είναι ανάγκη μου λέει. «Πήγαινε !!!» Επιστρέφει κρατώντας μπουκαλάκι με νερό. Προφανώς θέλει να αναπληρώσει τα υγρά που έχασε.
– Δυο μικρά τσακώνονται. Το ένα θέλει ανοικτό παράθυρο γιατί σκάει, το άλλο κλειστό γιατί φοβάται μην κρυώσει. Ρωτάω από μέσα μου τον εαυτό μου τι θέλω εγώ. Κλειστό. 2-1 φάε το γκολάκι μυξιάρικο.
– Μαθήτρια που δεν έχει ανοίξει ποτέ το στόμα της για να συμμετάσχει στο μάθημα σου πετάει ένα ξεγυρισμένο 20 στο διαγώνισμα τριμήνου. Τι βαθμό θα της βάλεις στον έλεγχο; Γρίφος για δυνατούς λύτες.
– Μικρή διαβάζει την εργασία που τους έβαλα για το σπίτι και συνεχίζει και συνεχίζει. Είναι τεράστια και copy –pasteαπό το Wikipedia ή κάτι τέτοιο. Κάνεις δεν την προσέχει ,ούτε καν εγώ. Σκέπτομαι πώς να την διακόψω χωρίς να την πειράξει γιατί είναι και παραξηγιάρα. Δεν τολμάω όμως. Μετά από 5 βασανιστικά λεπτά τελειώνει. «Τέλεια» της λέω, δαγκώνοντας τη γλώσσα μου, γιατί καταλαβαίνω ότι την επόμενη φορά θα μου φέρει εργασία που θα κρατάει 10 λεπτά.
– Κάνω σπουδαία ερώτηση κρίσεως ώστε να τα βάλω να σκεφτούνε και πετάγετε μικρή και λέει την απάντηση που κάνει μπαμ ότι την ήξερε από πριν .Θέλω να της πω: «Ορκίσου στη ζωή σου ότι δεν το ήξερες από πριν». Της λέω: «μπράβο παιδί μου».
– Μαθήτρια παραπονιέται ότι δεν καταλαβαίνει το μάθημα. Της το εξηγώ ξανά και ξανά. Μετά την 5η φορά νιώθω την ένταση της φωνής μου να έχει αυξηθεί και το ύφος μου απειλητικό. «Κατάλαβες;». «Μάλιστα κύριε». Εντάξει μάθημα δεν κατάλαβε αλλά εμείς συνεννοηθήκαμε.
– Μαθήτρια μου λέει ότι το τάδε θέμα που έβαλα στο διαγώνισμα δεν το είχαμε κάνει. Λέω από μέσα μου: Ε γι’ αυτό το έβαλα, τι δεν καταλαβαίνεις;. Απέξω μου της λέω: «το είχαμε κάνει, το θυμάμαι πολύ καλά». Τουτέστιν: τόλμα να αμφισβητήσεις τον καθηγητή άμα σου βαστάει.
– Τι είναι αυτές οι βλακείες που τους διδάσκω αυτή τη στιγμή; Εντελώς άχρηστες για αυτά. Τι να κάνω όμως, ας όψεται η υποχρέωση. Ακολουθώ την ύλη εις βάρος όμως του πνεύματος.
– Ομοίως. Οι προσωπικές μου πεποιθήσεις είναι σε σύγκρουση με αυτά που λένε τα σχολικά βιβλία και τα αναλυτικά προγράμματα. Τραγουδώ το ‘ είμαι εξάρτημα εγώ της μηχανής σας…’ . Μετά στο σπίτι μου. Μόνος μου. Από μέσα μου.
– Σήμερα λείπει το πιο φασαριόζικο παιδί της τάξης. Κρίμα έχασε. Σήμερα έτυχε να γίνει το πιο ωραίο μάθημα.
– Κλαψιάρης καλός μαθητής έχει πάει χάλια στο διαγώνισμα. Του βάζω καναδυό μονάδες παραπάνω αλλά και πάλι ξέρω ότι δεν φτάνουν. Πώς να του το πεις; Αρχίζω να λέω πριν μοιράσω τα διαγωνίσματα ότι όλοι δικαιούνται μερικές άτυχες στιγμές, να υπερθεματίζω για την αξία του προφορικού βαθμού έναντι του γραπτού. Κατά βάθος όμως ξέρω ότι ο,τι και να κάνω στεγνό γραπτό θα δώσω και θα πάρω πίσω μουσκεμένο.
– Ντροπαλό παιδάκι στο βάθος. Θα του δώσω θάρρος. Του κάνω εύκολες ερωτήσεις ,μετά πανεύκολες ,μετά του λέω από τι αρχίζουν και πως τελειώνουν οι απαντήσεις και αυτό μόνο που κάνει είναι να με κοιτάει με αγωνία τερματοφύλακα πριν το πέναλτι. Λυπάμαι φίλε αλλά το ματς πρέπει να συνεχιστεί.
– Κάνω παρατήρηση στην πιο ανήσυχη μαθήτρια της τάξης. Πάλι εγώ φταίω κύριε; Μόνο εγώ κάνω φασαρία εδώ μέσα; Τσιμπάω. Τι εννοεί, ότι γίνεται φασαρία μέσα στην τάξη μου; Το παλιόπαιδο τα κατάφερε. Έβγαλε τον εαυτό της από την θέση του αντιπάλου μου. Τώρα είμαι εγώ εναντίον όλων. Respect στην τύπισσα.
– Το αυτί μου πιάνει μικρό να κοροϊδεύει άλλο καθηγητή συνάδελφο για κάτι ιδιαίτερα γαργαλιστικό. Το «σιωπή, δεν είναι σωστό» έρχεται λιγάκι αργοπορημένο αυτή την φορά.
– Κάνω έντονη παρατήρηση σε μαθητή για μια άσκημη συμπεριφορά του μέσα στην τάξη. Πετάγονται δυο τρία άλλα παιδιά και αρχίζουν να μου αραδιάζουν ότι έχει κάνει και εκείνο και το άλλο και το παρ’ άλλο. Νιώθω χάλια, σαν να είμαι oπρώτος κατά σειρά θύτης ενός ιδιότυπου bullying. Θα προτιμούσα να είχανε υπερασπιστεί τα παιδιά αυτά τον συμμαθητή τους ακόμα και αν είχε άδικο.
– Να τα αφήσω να ανακαλύψουν μόνα τους τη γνώση ή να τους πάω κατευθείαν εκεί να γλιτώσουμε και χρόνο για ασκήσεις; Να τους παραδώσω τη γνώση ή να τη διαπραγματευτώ πρώτα μαζί τους αποκομίζοντας παιδαγωγικά λύτρα;
– Να είμαι παιδοκεντρικός αλλά ο πίνακας και η κιμωλία με κοιτάνε περίεργα και με καλούν κοντά τους σαν λάγνες Σειρήνες. Μου λένε ότι είμαι δάσκαλος – πρωταγωνιστής και να αναλάβω εγώ τη δράση αν θέλω να προλάβω. Και έχω τόσα να προλάβω.
Αντί επιλόγου, το απόλυτο δίλλημα
Το δίλλημα που κρύβεται πίσω από σχεδόν όλα τα διλλήματα είναι ότι ο Έλληνας εκπαιδευτικός γνωρίζει κάθε φορά ότι κάτι πρέπει να θυσιάσει για να σώσει κάτι άλλο. Το χειρότερο όμως είναι ότι έτσι όπως είναι σήμερα το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας είναι αναγκασμένος να θυσιάσει το πιο πολύτιμο για να σώσει το πιο ασήμαντο. Θυσιάζει λοιπόν το πνεύμα της Παιδείας για να δουλέψει το σύστημα της εκπαίδευσης. Ως πότε;
Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός