Τατουάζ – Τρύπημα δέρματος – Χρήση κινητών και διαδικτύου: Κώδικες επικοινωνίας στην εφηβεία
Σήμερα όλο και περισσότερο αυξάνεται η χρήση της κινητής τηλεφωνίας από όλες τις ηλικίες. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί μάλιστα σε όλους πως ακόμη και τα παιδιά του νηπιαγωγείου έχουν πλέον το δικό τους κινητό. Σύμφωνα με στατιστικές μελέτες κατά τη διάρκεια των χριστουγεννιάτικων γιορτών αντηλλάχθησαν μέσω κινητών 258.000.000 γραπτά μηνύματα. Σύμφωνα με έρευνες η μακροχρόνια χρήση της κινητής τηλεφωνίας έχει βλαβερές συνέπειες τόσο για την σωματική όσο και για την ψυχική υγεία του ατόμου. Ενώ μέχρι τώρα γνωρίζαμε πως η χρήση των κινητών προκαλεί πονοκεφάλους και καρκίνο, μια πρόσφατη έρευνα έδειξε πως μπορεί να προκαλέσει επιπλέον αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη. Συγκριτικά με άλλες ηλικιακές ομάδες, οι έφηβοι χρησιμοποιούν το κινητό ως βασικό μέσο επικοινωνίας και στέλνουν τα περισσότερα γραπτά μηνύματα.
Εάν εξαιρέσουμε τις βλαβερές επιπτώσεις που μπορεί να έχει στην σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου η μακροχρόνια χρήση της κινητής τηλεφωνίας και το υψηλό κόστος, όσον αφορά στους εφήβους θα μπορούσαμε να πούμε πως έχει και κάποια πλεονεκτήματα. Και αυτό γιατί η χρήση των κινητών, όπως και η χρήση του συμβατικού τηλεφώνου, βοηθά στην ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων και τις επαφές των εφήβων με τους συνομηλίκους τους αφού η άμεση επαφή τους δυσκολεύει γιατί κάποιοι είναι ντροπαλοί και εσωστρεφείς. Οι έφηβοι νιώθουν την ανάγκη να μιλήσουν με άτομα με τα οποία έχουν κοινά ενδιαφέροντα και να μοιραστούν τις σκέψεις, τις ανησυχίες και τα ερωτήματα της ηλικίας τους, τους προβληματισμούς και τις ιδέες τους. Έτσι ανταλλάσσουν συχνά γραπτά μηνύματα μέσω των κινητών τους, αστεία εικονίδια και βίντεο και πολλές φορές σημειώνουν μέσω της λειτουργίας υπενθύμισης τα ραντεβού τους.
Πολύ συχνό φαινόμενο κατά την εφηβική περίοδο είναι οι αυτοτραυματισμοί και οι απόπειρες αυτοκτονίας. Αυτό συμβαίνει γιατί ο έφηβος βιώνει απότομα μεγάλες αλλαγές, τόσο σωματικές όσο και ψυχικές και βρίσκεται σε σύγχυση. Σύμφωνα με τον Erik Erickson στην εφηβεία το άτομο βιώνει μια σύγχυση ταυτότητας η οποία χαρακτηρίζεται από την ανικανότητα του εφήβου να συνάψει στενές και αυθεντικές διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι αποσαθρώνεται το συναίσθημά του και είναι σα να τον κατακλύζει ντροπή με αποτέλεσμα είτε να συνάπτει σχέσεις με τους πιο απίθανους συντρόφους και να κάνει παρέα με άτομα που δεν ταιριάζει, είτε να απομονώνεται και να απομακρύνεται από όλους. Αυτή η σύγχυση ταυτότητας που βιώνει ο έφηβος εκφράζεται και με μια αδιαφορία για το χρόνο. Δηλαδή ο έφηβος είτε δρα σα να είναι μεγαλύτερος είτε πολύ μικρότερος σε ηλικία. Αυτή η αδιαφορία για το χρόνο συνδέεται και με την επιθυμία του θανάτου γι αυτό και στην περίοδο της εφηβείας συναντάμε συχνά αυτοτραυματισμούς και απόπειρες αυτοκτονίας. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της σύγχυσης ταυτότητας κατά την εφηβεία είναι μια απαξιωτική εχθρότητα η οποία εκφράζεται μέσω της απαιτητικής και αντιδραστικής συμπεριφοράς προς τους γονείς, την έλλειψη εμπιστοσύνης, τις συχνές συγκρούσεις και τους διαπληκτισμούς με τα άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος, του θυμού και της απαξιωτικής στάσης προς τους γονείς.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της εφηβείας είναι η εκκεντρική εξωτερική εμφάνιση. Οι έφηβοι γενικότερα ασχολούνται μόνο με την εξωτερική πραγματικότητα και όχι με το τι συμβαίνει μέσα τους γι’ αυτό και δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στις τάσεις της μόδας, στα επώνυμα ρούχα και στον τρόπο που ντύνονται οι άλλοι. Επίσης, εμφανίζουν σαδομαζοχιστικές τάσεις γι αυτό και συνηθίζουν να τρυπάνε το δέρμα τους σε διάφορα σημεία, όπως στη μύτη, στα χείλη, στα δόντια, τη γλώσσα, το φρύδι, τον αφαλό, στο στήθος, ακόμη και στα γεννητικά τους όργανα ή να κάνουν τατουάζ. Το ποιο σημείο του σώματος επιλέγει ο έφηβος να τρυπήσει έχει συγκεκριμένο συμβολισμό. Ο Freud μιλώντας για την υστερία ανέφερε το σύμπτωμα μετατροπής, δηλαδή κάποια στιγμή κάποιο σημείο του σώματος πονάει ή παραλύει. Το άτομο φορτώνεται σαν τιμωρία το σημείο του σώματος που κάθε φορά πλήττεται. Τα διάφορα σημεία του σώματος είναι φορτισμένα διαφορετικά και μεταφέρουν κάτι από την προσωπική ιστορία του ατόμου, για παράδειγμα μπορεί να μεταφέρουν ένα τραύμα της παιδικής ηλικίας. Έτσι, ο έφηβος επιλέγει να τρυπήσει το σημείο του σώματος μέσω του οποίου θέλει να προκαλέσει και να δείξει κάτι σε κάποιον, π.χ. θέλει να αντιδράσει απέναντι σε έναν πατέρα που πάντα ήταν επιθετικός. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο έφηβος μέσα από τη διεργασία της εφηβείας οικειοποιείται το piercing και τα tattoo. Οι έφηβοι όταν κάνουν τατουάζ επιλέγουν συγκεκριμένα σχέδια ανάλογα με το τι προβάλλεται κάθε φορά μέσω των τάσεων της μόδας. Με την πάροδο των εποχών αλλάζουν τα δεδομένα πρότυπα μόδας και το κοινωνικό και πολιτισμικό κατεστημένο τα οποία επηρεάζουν την ψυχολογία και την ψυχοπαθολογία του εφήβου. Παλιότερα για παράδειγμα το τατουάζ δεν ήταν φαινόμενο της εφηβείας, αλλά ταυτιζόταν με τους ναυτικούς, τους φυλακισμένους και γενικότερα με την αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά και το περιθώριο.
Ένας άλλος τρόπος έκφρασης των σημερινών εφήβων είναι το διαδίκτυο. Οι έφηβοι περνούν πολλές ώρες σερφάροντας στο internet σε διάφορες ιστοσελίδες και κάνοντας chat. Επίσης επισκέπτονται στον ελεύθερο χρόνο τους τα internet café. Το διαδίκτυο εξασφαλίζει στους έφηβους ανώνυμη επικοινωνία γι’ αυτό και εφράζονται ελεύθερα μέσω της χρήσης του.
Σήμερα συναντάμε 3 ομάδες εφήβων: 1) Στην πρώτη ομάδα ανήκουν αυτοί που συνήθως έχουν κάνει piercing σε πάρα πολλά σημεία του σώματος, έχουν γενικότερα εκκεντρικό και ατημέλητο λουκ, κάνουν σε μικρή ηλικία ολοκληρωμένες σχέσεις με πολλούς συντρόφους και προέρχονται τις περισσότερες φορές από ένα βίαιο οικογενειακό περιβάλλον, από διαζευγμένους γονείς, από αδιάφορους γονείς ή από γονείς αλκοολικούς ή χρήστες ουσιών. Οι έφηβοι αυτοί επειδή έχουν υποστεί πολλαπλά ψυχικά τραύματα έχουν μεγάλες πιθανότητες να εμφανίσουν κάποια ψύχωση.
2) Στη δεύτερη ομάδα συναντάμε εφήβους με πιο περιορισμένη προβληματική συμπεριφορά και λίγο πιο προσεγμένη εμφάνιση. Συνήθως οι συγκεκριμένοι έφηβοι αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα προσαρμογής στο σχολικό περιβάλλον και κάποια στιγμή εγκαταλείπουν το σχολείο. Οι έφηβοι αυτοί υιοθετούν μια στάση υποκουλτούρας και αυτοπροσδιορίζονται ως emo γιατί είναι ιδιαίτερα συναισθηματικοί. Οι έφηβοι αυτοί συχνά εμφανίζουν αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη.
3) Τέλος, στη τρίτη ομάδα συναντάμε τους έφηβους που ακολουθούν πιστά τα πρότυπα της μόδας και φορούν επώνυμα ρούχα ενώ προσέχουν ιδιαίτερα την εξωτερική τους εμφάνιση και κυκλοφορούν ακόμη και στο χώρο του σχολείου με περιποιημένα μαλλιά. Οι συγκεκριμένοι έφηβοι έχουν έναν ανοστοχαστικό τρόπο σκέψης, δηλαδή κάνουν υγιεινή διατροφή, ασχολούνται πολύ με τον αθλητισμό και τη γυμναστική και φροντίζουν ιδιαίτερα το σώμα τους.
Κλείνοντας θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχει μια ρευστότητα σήμερα ως προς τα κοινωνικά πρότυπα, το πολιτισμικό γίγνεσθαι και τους θεσμούς της οικογένειας, τα οποία καθορίζουν την συμπεριφορά, την ψυχολογία και την ψυχοπαθολογία των εφήβων και τις ομάδες των νέων που συναντάμε.
Συμβουλευτική Ψυχολόγος – Εκπαιδεύτρια Ομάδων Γονέων
Γραφείο: Φαρσάλων 10, Χαλάνδρι (δίπλα στο μετρό στάση “Χαλάνδρι”)
Τηλέφωνα επικοινωνίας: 210-6005441 & 697-0084190